24 Nisan 2008 Perşembe

GENEL ÖZELLİKLERİ
Mantarlar; filamentli yapıda nadiren de bir hücreli olabilen canlılardır.Genellikle karada, tatlı sularda, nadiren denizlerde yaşarlar.
Yüksek mantarların şapkalı olanlarının büyük bir kısmı yenir; diğer bir kısmı ise zehirlidir.
Yaşamlarının hiçbir döneminde kamçı ve sil bulunmaz.
Mantarların tamamının hücre duvarının yapısında kitin vardır.Yapılarındaki bazı özelliklerden dolayı mantarlar, alglere benzeseler de kloroplast bulundurmadıkları için onlardan ayrılırlar.
Maya mantarları gibi birkaçı hariç çoğunluğu hifsi yapı gösterir.
Hifler renksiz,ince uzun iplikler olup, yan yanaylece zigot oluşur ve gelerek misel adı verilen dokuyu , bu da tallus adı verilen yapıyı oluşturur.
Talluslu mantarların her tarafı aynı yapıya sahiptir.
Miselyum, vejetatif üremeyi ve beslenmeyi sağlar.Yedek besin maddesi olarak nişasta oluşmaz.Bunun yerine yağ ve glikojen meydana gelir.
Çoğalma döngülerinde hem eşeyli hem de eşeysiz üreme görülür; çoğu haploittir; yalnızca zigot diploittir.
Mantarlar sporlar ile eşeysiz üreme yaparlar.
Eşeyli üremede ise iki hif birbirine doğru uzanır.Uçtaki hücreler şişkinleşir ve birleşerek kaynaşır.Böylece zigot oluşur ve eşeyli üreme sağlanmış olur.
Besin, hava, nem gibi ortam şartları uygunsa eşeysiz ürerler.Uygun değilse eşeyli üreme ile ürerler.
Mantarlar çürükçül (saprofit) ya da besinlerini emilimle alan parazitik hetetroflardır.
Hayvan ve bitkilerde parazit olarak yaşayan mantarlar hastalık meydana getirirler.
Mantarların sirke ve alkol asidi fermantasyonu yapan türleri bulunur.
Bazı türlerden ise antibiyotik elde edilir.
Mavi yeşil algler, yeşil algler ve bazı mantarlar birlikte likenleri meydana getirirler
.

CIVIK MANTARLAR


Yeşil olmayan bitkilerin 3 büyük grubunu oluşturan bakteriler,cıvık mantarlar ve gerçek mantarlar klorofil eksikliği nedeniyle heterotrofik beslenme yapmak zorunda olması dışında çokaz ortak özelliğe sahiptirler.
Cıvık mantarlar çürümekte olan yaprak ve kerestelerin sümüksü kütlesi üzerinde bulunan ilinç organizmalardır.Amiplerde olduğu gibi yalancı ayak şeklindeki uzantılarla hareket ederler.
Belirgin şekilleri olmayıp, çok çekirdeklidirler.Hücre duvarları yoktur.
Hücreleri amipsi şeklinde ve çepersizdir.
Islık ve nemli yerlerde, ağaç gövdelerinde yaşarlar.
Koloni oluşturarak,geniş alana yayılırlar.
Çoğu saprofit, bazıları parazittir.
Saplı sporlarla ürerler.
CIVIK MANTARIN ÜREME ŞEMASI


ŞAPKALI MANTARLAR
Bu tür mantarların üst taraflarında cap(şapka) denilen bir bölüm bulunmaktadır.Bu sapkanın altında lamel denilen sap kısmına uzanan ,nce uzun çizgiler bulunur.Şapkanın altında ayrıca halka denilen ve sap kısmını çeviren bir bölüm vardır.En alt bölümde ise etli bölüm denilen bir kısım vardır.Bu kısım ince, gevrek veya sert olabilir.Bazılarının pütürlü bir yapısı vardır.
Şapkalı mantarların bir bölümü zehirli olduğu gibi bir bölümü ise yenilebilmektedir.Şapkalı mantarlar hif adı verilen ipliksi gövdeye sahiptir.Bu hiflerin oluşturduğu topluluğa ise miselyum adı verilir.
Sporlanma ile eşeyli veya eşeysiz olarak üreyebilirler.Şapkalı mantarlar da diğer mantarlar gibi bitkilere benzerler ama bitki değillerdir.Çünkü klorofilleri yoktur.Klorofilleri olmadığından kendi besinlerini kendileri yapamazlar.
Ilık , nemli orman toprakları,gübrelikler, su kenarları gibi farklı yaşama ortamlarında bulunabilirler.

MAYA MANTARLARI


Maya hücreleri; yuvarlak, oval ve silindir biçiminde bir görünümde olup tek hücrelidirler.Boyutları, türlere ve kültür koşullarına göre değişmek üzere, 2-10x3-16 mikrometre arasında değişmektedir.Bazı koşullarda, çok sayıda hücre yanyana gelerek uzun zincirler (pseudohifa) oluşturabilirler.Boyutları, genellikle bakterilerden daha büyüktürler.Hücre duvarı, maya hücrelerine şekil verir ve oldukça sert bir kimyasal yapıdadır.Bileşiminde glikoz ve annoz polimerleri(mannan) ile birlikte az oranda lipit,protein ve kitin bulunmaktadır.Hücre duvarında , kalınlıkları değişik olan 3 tabakanın varlığı belirtilmektedir.Stoplazmik membran ,ünit membran karakteri taşır ve permealbilitesi oldukça fazladır.Ayrıca ,sitaplazmik memran enzimlerce oldukça zengindir.
Maya hücrelerinde, etrafında delikli bir memrana(nükleer memran) sahip ve çapı mikrometre civarınnda bulunan bir çekirdek bulunur.Hücre içinde üremenin aktif olduğu dönemde sayıları az olan ve üremenin sonuna doğru artan sayıda granül ve globullere rastlanılmaktadır.İçlerinde transperent bir sıvı bulunan büyükçe vukuoller, boyutları 0.25x0.5 mikrometre kadar olan mitokondriumlar ve çok sayıda ribozomlar da yer almaktadır.
Bira mayası ve peynir küfü bu gruba girer. Bu mantarların spor keselerine askus denir.Mayalar üreme yönünden başlıca iki gruba ayrılırlar.Aseksüel ve seksüel üreme olarak.
ASEKSÜEL ÜREME
Bu üreme tarzı başlıca iki karakter gösterir.Bazı mayalar tomurcuklanma ve diğerleri de ortadan bölünerek çoğalırlar.Tomurcuklanma ile çoğalmada önce hücrenin bir ucunda kabarcık meydana gelir ve bu zamanla gelişerek esas hücre boyutlarına ulaşır.Bu durumda yeni oluşan hücre ya ayrılarak serbest kalır ya da bitişik olarak yaşamına devam eder.Ortadan bölünerek çoğalma, aynen bakterilerde olduğu gibi maya hücresi ortasına doğru uzanan septumla ikiye ayrılır.
SEKSÜEL ÜREME
Zigot oluşumu değişik tarzda gelişir ve gerçekleştirilir.Ya askosporların oluşmasına yol açan sporulasyonla ya da gametlerin birleşmesi tarzında görülmektedir.

KÜF MANTARLARI

Genellikle nemli yerlerde yetişen çiçeksiz ve klorofilsiz canlılardır.Parazit olarak yaşarlar.Tek yada çok hücreli sporlar aracılığıyla çoğalırlar.Heterotrofturlar.Yani kendileri sentez yapamadıkları için daha önce oluşmuş organik maddelere ihtiyaç duyarlar.Küf mantarları nemli organik besin artığı bulunan ortamlarda ürerler.
Üremeleri ve etrafa spor bırakmaları yıl boyu olabilse de havaların ısındığı ve orta şiddette rüzgarın olduğu bahar ve yaz aylarında üremeleri en sık düzeyde olur.Üremeleri ve etrafa spor bırakabilmeleri sıcaklık, nem ve diğer iklim koşullarıyla ilgilidir.Bu nedenle alerjik bulgulara neden olabilirler.Çok küçük yapıya sahip oldukları için hem alerjik nezle hem de alerjik astıma neden olurlar.Besin maddeleri üzerinde beyaz ya da renkli görünümleri ile tanınırlar.
Genellikle mikroskobik olan çok hücreli canlılardır.
Bünyeleri hif denilen küçük borucuklardan oluşur.
Çürükçül olarak yaşarlar.
Besin, hava, nem gibi ortam şartları uygunsa sporlanmayla eşeysiz olarak çoğalırlar. Ortam şartları uygun değilse eşeyli olarak çoğalırlar.
Mayalanma olayında da görev yaparlar.
Bazı peynirlerin olgunlaşmasında penicilium denilen küf mantarları önemli rol oynar
Peniciliumdan elde edilen penicilin bakterilerin yol açtığı hastalıklara karşı savaşta çok önemlidir.
Salça, ekmek gibi besinlerin üzerinde çoğalarak onların çürüyüp kokmasına neden olurlar.
Tohum ve fidelerin işe yaramaz hale gelmesine neden olurlar.
Böceklere hükmeden küf mantarları böcek ilacı olarak kullanılır.
Mavi-yeşil küf mantarlarının kanser yapıcı etkisi olduğu bilinmektedir.


MANTAR HASTALIKLARI


Mantarlar, deride ve tırnakların altında çoğalan ve ancak mikroskop ile görülebilecek küçük organizmalardır. Bu organizmalar bütün çevremizde, özellikle ayakkabı ve terliklerde, havlularda, bahçede,evde,genel kullanıma açık duşlar,jimnastik salonları,yüzme havuzlarının basamakları,otel ve cami halıları gibi ortamlarda bulunurlar. Mantarların üremek için sıcağa ve neme gereksinimi vardır ve sıcak iklimler onlar için mükemmeldir. Tırnak mantarları genellikle basit bir yaralanmayla başlar. Ayak mantar hastalığı, ayak parmakları arasında kaşınan ve acıyan deriyle kendini gösterir. Ayak derisi soyulur ve yüzey açık hale gelir. Mantar bulaşmış kısımlar genellikle beyaz, renkli ve sulantılıdır. Ayaklar sıklıkla terli ve kokuludur.Ayak ve tırnak mantarının çoğunlukla ağızdan alınan ilaçlarla tedavi edilmesi gerekir. Tam olarak tedavi edilmediğinde, ayak ve tırnak mantarı tekrar ortaya çıkabilir.
Küf mantarlarınefesyolları ve sindirim sistemine, özellikleri de MİDE-BAĞIRSAK mukozasına yerleşmişse besin alerjisi, migren, depresyon rahatsızlıklara yol açar.


MANTARLARIN FAYDALARI VE ZARARLARI

FAYDALARI
Çoğu mantarlar çürükçül olrak yaşarlar ve besinlerini ölü canlılar veya organik maddelerden elde ederler.Bu çürütme esnasında ortaya çıkan su, karbon ve minerller tekrar doğaya kazandırılır.Mantarların bu görevini yerini getirmelerini hayatın son bulmasında en büyük etkendir.
Mantarlar ilaç yapımında ve mayalanmada kullanılmaktadır.
Ayrıca zehirsiz olanları yiyecek maddesş olarak kullanıldığından insanlara ekonomik kazanç da sağlar.
Son yıllarda DNA teknolojisi kullanılarak mantarlar mantarlardan hormon elde etme çalışmaları da görülmektedir.
Fermantasyon sonucu alkol ve karbondioksit üretebilmeleri sebebiyle şarap ve bira içeceeklerin yapımında da kullanılır.
Hepatit B aşısı yapımında ve Penisilin üretiminde kullanılır.
Meyve suyu yapımında kullanılan selüloz maddesi elde edilir.



Üstte resimleri görülen ekmek mayası, oksijensiz ortamda fermentasyon yapar. Bu faaliyetinin sonucu ise birbirinden lezzetli besinlerdir.

ZARARLARI
Bazı mantarlar insanlar dahil , hayvanlar üzerinde ya da içinde parazittir.Mantarlar, atlet ayağı dahil birçok cilt hastalığına neden olmktadır.Zatürree ve akciğer mantar hastalığına sebeb olur.
Mayalara akraba olan P.Carrini AİDS kurbanlarına bulaşan en yaygın hastalıktır.Bazı mantarlar bitkiler üzerinde parazitiktir ve tarım bitkilerine saldırınca her yıl yüz milyonlarca dolarlık zarara neden olurlar.
Rastık,mahmuz ve yanık en ciddi sorun oluşturanlardır.
Mantar zehirlenmeleri günümüzde sıkça rastlanan sorunlardandır.Genellikle gelir düzeyi düşük aileler tarafından tercih edilmektedir.Ormanlarda dikkatsizce toplanıp tüketilmektedir.Mantarların zehirli mi zehirsiz mi olduğunu anlayamayız.Bunlar ancak mikologlar tarafından anlaşılabilir.Bu nedenle ormanlardan mantar toplanmamalı;ancak belirli kültür ortamlarında yetiştirilen mantarlar tercih etmeliyiz.



ŞAPKALI MANTAR NASIL ÇOĞALIR?
MALZEMELER:Kültür mantarı , kağıt bardak ,su
DENEYİN YAPILIŞI:



Çevrenizde bir kültür mantarı bularak şapka kısmının altına bir kâğıt yerleştiriniz. Mantarın sap kısmını içinde su bulunan bir kaba oturtunuz. 3-5 saat bekledikten sonra kâğıdı çıkartınız.










Kâğıt üzerinde siyah çizgiler hâlinde tozlar görürsünüz. Şapkanın alt yüzeyinde birbirine paralel uzanan perdeler vardır.Perdelerin arasında spor keseleri bulunur. Kâğıt üzerinde görülen tozlar spor keselerinin içinde bulunan sporlardır. Olgunlaşan sporlar etrafa saçılır. Uygun ortamlarda çimlenerek yeni mantarları oluştururlar

KAYNAKLAR